
Texte en Provençal suivi de sa traduction française
Emé quauque 31 400 km2, Prouvènço porge l’uno di bioudiversita li mai drudo de Franço à quàsi 5 milioun d’estajan emai 35 milioun de touristo pèr an ! Aqui dounc un pau mai qu’aiours, lis engage pèr l’espandimen duradis soun proun gros e l’equilibre juste es de necite entre l’espandimen ecounoumi, endustriau, touristi e lou mantèn d’un patrimòni naturau riche riche. Pichoto vòuto à grand dèstre d’aquéu bèu poutenciau.
Prouvènço es claramen un councentra dóu mounde coume n’en parlè Frederi Mistral dins La Rèino Jano (1890) quouro escriguè “La Prouvènço Madamo, aquelo perlo vostro, dóu mounde es l’abréujat, lou mirau e la mostro” ... Verai, nosto regioun, pecaire, parèis coume uno vertadiero mousaïco de mitan emai de païsage que fai coume un anfiteatre rouman di grand que vai de la mar à l’auto mountagno. Aquéu biais óuriginau s’apren i gròssis unita dóu relèu e dóu climat, que Prouvènço i’es i quatre camin : au levant, lis Aup emé si jóuini mountagnage frounsi ; au pounènt, la valèio de Rose ; au miejour, Mieterrano. Assouciado à-n-uno longo istòri d’interacioun Ome- Naturo, aquesto mescladisso d’elemen naturau esplico au nostre aquelo diversita di mitan naturau, dis oustau e dis ecousistèmo. Poudèn dounc èstre fièr de viéure dins un liò que comto pèr la bioudiversita moundialo e que recampo – encaro – uno moulounado d’espèci remarcablo sus lou territòri naciounau : 71 % dóu plantun, 60 % di tavan, 63 % de l’aucelun, 55 % dis anfibiéu, 85 % di mamifèr, 70 % dóu reptilun, 53 % dóu pèis d’aigo douço.
Demié aquélis espèci, se pòu cita pèr eisèmple la pichoto estardo, la tartugo d’Hermann, la perdris roujo, la vipèro d’Orsini, la ratopenado de Beschstein, lou castor d’Éuropo…
Vuei, la bioudiversita es en dangié dins lou mounde entié : d’espèci que noun sai soun amenaçado, de ressourso naturalo soun arrouinado e de poupulacioun perdon sis oustau e sis amiro.
À soun nivèu, en Prouvènço poudèn pas grata camin davans ço que se debano maugrat li mesuro proun noumbrouso que soun ja esta presso : nosto regioun recato pèr eisèmple lou mai de pargue naturau en Franço ! E chascun saup aro que la bioudiversita fai mestié dins l’evoulun naturau de tóuti lis ecousistèmo de nosto planeto : uno bioudiversita di grosso vous rènd la biousfèro mai establo e asatado fàci i chanjamen dóu biais de l’envirouno. Quouro la bioudiversita s’endevèn un engage majourau de noste siècle pèr tóuti lis atour de la soucieta, en mume tèms s’apichounis mai que mai... Fau dounc faire lèu… Autramen di, bouleguen-se tóuti pèr sauva l’equilibre de nosto planeto, en gardant en tèsto aquelo bello citacioun que sarié d’Antòni de Saint-Exupéry : “La Terro, es pas un eiretage baia pèr nòstis ancian. Es l'emprunt que fasèn à nòstis enfant”.
Chascun pòu e dounc se dèu de pourta sa pèiro au clapié, en coumençant, tè, en multiplicant pèr eisèmple lis acioun ecourespounsablo. Es dins aquelo amiro que noste despartamen fai de l’annado 2020, l’annado de la bioudiversita en Prouvènço ! Osco e longo mai !
Jan-Miquèu TURC
Proufessour certifica de lingo prouvençalo à Marsiho
Majourau dóu Felibrige